قیاس علامتقیاس علامت، به‌معنای قیاس ضمیر با ویژگیِ علامت بودن اوسط نسبت به حصول اکبر برای اصغر است. ۱ - توضیح اصطلاحقیاس علامت، نوعی قیاس ضمیر است که حد وسط در آن، علامت حصول اکبر در اصغر می‌باشد. در یک کاربرد، قیاس ضمیری که دارای این ویژگی باشد، در هیات هر یک از اَشکال قیاس که قرار گیرد، قیاس علامت نامیده می‌شود. اما در کاربردی دیگر، اگر به هیات شکل اول باشد، "قیاس دلیل" نامیده می‌شود و وقتی در هیات سایر اَشکال باشد قیاس علامت نام می‌گیرد. [۵]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۵۷۴.
[۶]
ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۲۰۲.
مثال شکل اول: "این زن شیر دارد، پس وضع حمل کرده است" (کبرای محذوف: هر زن که شیر دارد وضع حمل کرده است). مثال شکل دوم: "این زن زرد روی است، پس آبستن است" (کبرای محذوف: هر آبستن زرد روی است). مثال شکل سوم: "شجاعان ظالم هستند، چون حجاج شجاع و ظالم بود" (شکل منطقی قیاس: حجاج شجاع است، و حجاج ظالم است). ۲ - مقایسه بین اشکالاز این قیاسات آن چه بر هیات شکل اول است مطرود می‌باشد به خلاف شکل دوم و سوم؛ چون که اوسط در آن چه بر هیات شکل دوم باشد عام تر از هر دو طرف است و در آن چه بر هیات شکل سوم باشد خاص‌تر. و به همین سبب اگر مثلاً کبرای شکل دوم را عکس کنند کاذب خواهد بود، چنان که در مثال مذکور، آبستن زرد روی است، اما لازم نیست که هر زرد روی آبستن باشد. همان طور که به خود این قیاس، "علامت" می‌گویند گاهی به حد اوسط به تنهایی هم "علامت" می‌گویند. [۸]
ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۹۱.
[۹]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۳، ص۵۶.
[۱۰]
ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۲۷۳.
[۱۱]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۴۸.
[۱۲]
خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۱۵۴.
[۱۳]
شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۶۸.
۳ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات. • ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة. • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل. • علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • ابن سهلان ساوی، عمر بن سهلان، البصائر النصیریه. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. ۴ - پانویس
۵ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قیاس علامت»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۳۰. |